Γ. Παϊσίδης (ΕΦΕ): Ανάγκη για ποιοτικό φωτισμό με όφελος σε υγεία & οικονομία

Αυτό που ζήσαμε την τελευταία δεκαετία ήταν μια μάλλον αδέξια και αποψιλωμένη από κριτήρια οπτικής άνεσης αφομοίωση της τεχνολογίας των LEDs που εν τέλει μας άφησε έρμαια στην αδυναμία μας να αφομοιώσουμε δημιουργικά την σύγχρονη τεχνογνωσία φωτισμού, ώστε να αποδίδει πραγματικά και προ πάντων ανταγωνιστικά οφέλη η αφομοίωση της τεχνολογίας φωτισμού. Σε αρκετές περιπτώσεις φτάσαμε μάλιστα στο σημείο να μην λαμβάνουμε διόλου υπόψη μας σε αντίστοιχες επενδύσεις, έστω με λογιστικό σκεπτικό, την σκανδαλωδώς χαμηλή ή σπανιότερα και υψηλή εναπομείνασα αξία του εξοπλισμού LED μετά την απόσβεσή του λόγω μείωσης του κόστους κατανάλωσης ενέργειας, με αποτέλεσμα να έχουμε υποθάλψει αδικαιολόγητες προσδοκίες από μία φενάκη ψευδεπίγραφων επιτευγμάτων ενεργειακής αναβάθμισης.
 
Καταλαβαίνουμε καλά και μάλλον μπορούμε και να επιβεβαιώσουμε την υστέρηση σε θέματα οπτικής άνεσης που έφερε η αδέξια εισβολή της νέας τεχνολογίας LEDs. Ωστόσο θεωρείτε ότι εν τέλει δεν ωφεληθήκαμε ενεργειακά από την έστω άτσαλη αφομοίωση της τρέχουσας τεχνολογίας LED;
Προφανώς μειώθηκαν θεαματικά οι καταναλισκόμενες κιλοβαττώρες σε πλήθος περιπτώσεων. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι η τεχνολογία αφομοιώθηκε με τον ωφελιμότερο τρόπο. Αν π.χ. υπήρχε η τεχνική δυνατότητα να εξοικονομηθούν στην ίδια εγκατάσταση τριπλάσιες κιλοβαττώρες από όσες εξοικονομήθηκαν και μάλιστα με τη διάθεση λιγότερων πόρων που θα μάς έφερναν πιο γρήγορα στην απόσβεση, ενώ εν τέλει αυτό δεν έγινε με παράλληλη μάλιστα υποβάθμιση των ποιοτικών δεικτών οπτικής άνεσης, δεν μπορούμε να μιλάμε για ανταγωνιστικές επιδόσεις ενεργειακής αναβάθμισης νομίζω.
 
Ακούγεται κάπως υπερβολικό ή έστω σπάνιο να υπάρχει δυνατότητα εξοικονόμησης τριπλάσιων κιλοβαττωρών όταν πάνω κάτω όλοι όσοι ανακοινώνουν εξοικονόμησεις από εφαρμογή της τεχνολογίας LED αναφέρονται σε ποσοστά εξοικονόμησης που φθάνουν ή και υπερβαίνουν το 50%. Να το εκλάβουμε λοιπόν ως σχήμα λόγου ή εννοείτε πραγματικά ότι υπαρχουν τέτοιες δυνατότητες;
Ασφαλώς και υπάρχουν. Αν θέλετε μπορώ να σάς δώσω σχετικά παραδείγματα που μπορούν να εμπλουτίσουν ένα νέο σχετικό ρεπορτάζ.
 
Ευχαρίστως!
ΚατΆ αρχάς υπάρχουν σε κάθε πόλη και ιδίως στην Αθήνα άφθονες περιπτώσεις συνδυασμού αλόγιστου υπερφωτισμού του δημόσιου χώρου με παράλληλο παρασιτικό υπερφωτισμό των όψεων κτιρίων με αμέτρητο αριθμό διαμερισμάτων να δέχονται την βίαιη διείσδυση τεχνητού φωτός και να υποχρεώνονται να κατεβάσουν ρολλά, ενώ το σωστό θα ήταν η τοπική αυτοδιοίκηση να συμμορφώνεται με τον Αστικό Κώδικα που προβλέπει την προστασία της κυριότητας επί ακινήτου που πρφανώς παραβιάζεται με αυτόν τον τρόπο. Εκτιμώ π.χ. ότι στις περιοχές όπου στην Αθήνα έχει ήδη αφομοιωθεί η τεχνολογία LED υπάρχει άνετα περιθώριο επιπρόσθετης εξοικονόμησης ενέργειας τουλάχιστον 50% εφόσον εξορθολογιστούν οι ανάγκες φωτισμού. Και φυσικά όχι μόνον ως προς την αναντίστοιχη προς τις ανάγκες του νυκτερινού αστικού τοπίου στάθμη φωτισμού αλλά και ως προς τα όρια του πεδίου φωτισμού. Το φως που κατευθύνεται σε όψεις κτιρίων, εκτός δηλαδή του οριζόντιου πεδίου κυκλοφορίας οχημάτων και πεζών αναλογεί σε δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας που σε ορισμένες περιπτώσεις υπερβαίνει και το 50%. Μια τέτοια κραυγαλέα περίπτωση είναι ας πούμε ο φωτισμός των πεζοδρομίων της οδού Ιπποκράτους με φωτιστικά κορυφής. Υπάρχει όμως πανελλαδικά πλήθος περιπτώσεων, όπου δυστυχώς όχι μόνον δεν αφομοιώνεται η σύγχρονη τεχνογνωσία αλλά ούτε καν η κοινή λογική με την οποία θα έπρεπε να αξιολογούμε την σκοπιμότητα χρήσης του είδους του φωτιστικού εξοπλισμού στο σημείο που βρίσκεται εγκατεστημένος. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων όπου υπάρχει η δυνατότητα αφαίρεσης εξοπλισμού, αυτός εγκαταλείπεται ως έχει στη θέση του και αντί να απαλειφθεί ένα σφάλμα εγκατάστασης του παρελθόντος, οδηγούμαστε στη διάδοση σφάλματος στις επόμενες γενιές, προφανώς με αχρείαστο κόστος. Όμως θα ήθελα να ξέρετε ότι η συνολική ενεργειακή απόδοση μιας εγκατάστασης φωτισμού ελάχιστα εξαρτάται από την εξοικονόμηση ενέργειας, δηλαδή από τις εξοικονομούμενες κιλοβαττώρες και σε αυτό ακριβώς το σημείο εντοπίζω την μεγαλύτερη αδυναμία μας στην αφομοίωση της σύγχρονης τεχνογνωσίας φωτισμού.
 
Εννοείτε ίσως, ότι θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε και από άλλα παράπλευρα οφέλη από την εφαρμογή της τεχνολογίας LED;
Ναι και Όχι! Δεν μιλάω για οφέλη από την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας αλλά από την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνογνωσίας φωτισμού. Είναι εντελώς άλλο πράγμα. Δεν θέλω να εκμηδενίσω βέβαια τα πιθανά οφέλη από την διάρκεια ζωής των πηγών LEDs όσο και αν αυτά συχνά διαψεύδονται από απροσεξίες ως προς τις λεπτομέρειες της εγκατάστασης και τη σύνταξη κατάλληλων για το πεδίο εφαρμογής τεχνικών προδιαγραφών. Εξάλλου μην ξεχνάτε ότι στην καλύτερη περίπτωση που όλα πάνε καλά με το προσδόκιμο ζωής της νέας τεχνολογίας LED αυτό δεν θα είναι ένα ευχάριστο νέο, αφού στις περιπτώσεις που η αδιάκριτη αφομοίωση της νέας τεχνολογίας LED οδηγεί σε υστέρηση των δεικτών ποιότητας της οπτικής άνεσης, αυτή θα πρέπει να γίνει ανεκτή για περισσότερα χρόνια, υποθηκεύοντας την προοπτική οπτικής αναβάθμισης εκεί για μεγάλη διάρκεια.
 
Αναφέρομαι λοιπόν κυρίως στα οφέλη που συναθροίζονται στην «εκροή επιδόσεων, υπηρεσιών, αγαθών ή ενέργειας» που προβλέπει ο θεσμικός ορισμός της ενεργειακής απόδοσης από την πρώτη σχετική κοινοτική οδηγία το 2006 έως την πιο πρόσφατη (EED) (EU) 2023/1791 στον αριθμητή του λόγου της ενεργειακής απόδοσης. Είναι δηλαδή δυνατόν τα οικονομικά οφέλη από την εφαρμογή μέτρων βελτίωσης ενεργειακής απόδοσης σε μία εγκατάσταση φωτισμού που επικεντρώνονται σε επιδόσεις αύξησης παραγωγικότητας, πρόληψης ατυχημάτων και υπονόμευσης της υγείας να είναι πολλές φορές υψηλότερα του κόστους της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας της εγκατάστασης. Το επιστημονικά τεκμηριωμένο εύρημα συσχέτισης της διαταραχής του κρικάδιου ρυθμού μας ως γενεσιουγού αιτίας πλήθους σοβαρών ασθενειών, προεξάρχοντος του καρκίνου του μαστού και του προστάτη, με την φωτορύπανση στις πόλεις είναι λοιπόν από οικονομική άποψη, ως επιβάρυνση του ασφαλιστικού συστήματος απείρως κρισιμότερο ζήτημα από όσες κιλοβαττώρες εξοικονόμησουμε στον Δήμο Αθηναίων επειδή θα μετριαστεί η στάθμη του φωτισμού και θα συγκρατηθεί έτσι σε χαμηλότερα επίπεδα η κατανάλωση ενέργειας.
 
Έχοντας παρακολουθήσει την σχετική ειδησεογραφία σχετικά με τις δυσμενείς επιδράσεις της φωτορύπανσης στην υγεία των ανθρώπων αναζητούμε μια εξήγηση για την έλλειψη ανάλογης ευαισθησίας. Σε ποια αιτία θα αποδίδατε κυρίως την αδιαφορία για τις εν γένει βιολογικές επιδράσεις του φωτισμού
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πρώτη και κύρια αιτία είναι το έλλειμμα ποσοτικοποίησης του αντίστοιχου οικονομικού αντίκτυπου. Όταν π.χ. δεν καταγράφεται συστηματικά με κάποια αξιόπιστη στατιστική αξιολόγηση ο αριθμός και η σοβαρότητα των περιστατικών κλονισμού της υγείας των ανθρώπων καθώς και το κόστος που αναλογεί στην υπονόμευση της παραγωγικότητας λόγω απουσιών από την εργασία, στη νοσηλεία και στην αποθεραπεία τους διαμορφώνεται ένα καθεστώς ασάφειας ως προς την μετρησιμότητα των προσδοκώμενων ωφελειών που επιτρέπει την υποτίμησή τους εις βάρος εν τέλει της ενεργειακής απόδοσης, όπως αυτή έχει θεσμικά οριστεί. Αυτό το πρόβλημα έχει ωστόσο αναγνωριστεί από τον κλάδο μας και ήδη από το 2015 έχουμε τα πρώτα οικονομικά στοιχεία για τα οφέλη από την εφαρμογή φωτισμού υψηλής χρονοβιολογικής ποιότητας που βασίζονται σε μαθηματικά μοντέλα εκτίμησης της πολυεθνικής συμβουλευτικής εταιρίας Kearney. Μάλιστα στις θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, ειδικά όπου αυτές είναι κυλιομένου ωραρίου, τα οικονομικά οφέλη από την εφαρμογή χρονοβιολογικά συμβατού φωτισμού εκτιμώνται 40 φορές υψηλότερα από το αντίστοιχο ετήσιο κόστος κατανάλωσης ενέργειας για αυτόν τον φωτισμό.

Με τέτοια δεδομένα, φτάνει να υποβαθμίζεται πλέον σε σχεδόν αμελητέο το όποιο κόστος κατανάλωσης ενέργειας για φωτισμό. Εκ των πραγμάτων βρισκόμαστε λοιπόν στο κατώφλι μιας νέας εποχής, αφενός απέκδυσης του φωτισμού από την εν γένει σημασία του για την όποια εξοικονόμηση ενέργειας, αφετέρου υψηλότερων προσδοκιών από σοβαρότερα των εξοικονομούμενων κιλοβαττωρών οικονομικά οφέλη, απορρέοντα από τις μετρήσιμες πλέον βιολογικές επιδράσεις του φωτισμού στον ανθρώπινο οργανισμό και την εν γένει φυσική μας κατάσταση. Αν πρέπει να προσθέσω μια δεύτερη, αν και σίγουρα πολύ λιγότερο σημαντική αιτία του υποτονικού ενδιαφέροντος για τις επιδράσεις του φωτισμού στην υγεία μας, αυτή είναι σίγουρα η αδιόρατη φύση αυτών των επιδράσεων. Αν π.χ. αξιολογεί κανείς μόνον την οπτική άνεση σε ένα περιβάλλον εργασίας, και χωρίς φωτόμετρα μπορεί να επαφίεται σε μεγάλο βαθμό στο πως βιώνει την ανταπόκριση της όρασής του σε αυτό το περιβάλλον. Χωρίς φωτομετρήσεις λοιπόν έχει έστω μια ιδέα για την οπτική ποιότητα του φωτισμού. Αντίθετα, ενώ για την οπτική ποιότητα του φωτισμού έχουμε τα μάτια μας να μάς πληροφορούν, επιτρέποντάς μας να σχηματίσουμε μια ιδέα γιΆ αυτήν, δεν διαθέτουμε στο σώμα μας όργανο άμεσης αξιολόγησης της χρονοβιολογικής συμβατότητας του φωτισμού. Εντελώς ανεπίγνωστα αναστέλλει π.χ. η επίφυση την έκκριση μελατονίνης λόγω της έκθεσής μας σε έντονο φωτισμό υψηλής περιεκτικότητας στο ιώδες τμήμα του φάσματος και νομίζω πως γιΆ αυτό εύστοχα ο Καρτέσιος ονόμασε την επίφυση «έδρα της ψυχής», αποδίδοντάς της τα χαρακτηριστικά μιας ανεξιχνίαστης φύσης. Η αλήθεια είναι λοιπόν πως δεν έχουμε άμεση πρόσβαση σε αυτήν την κρίσιμη για την ρύθμιση του φωτοδίαιτου βιορυθμού μας ενδοκρινική  λειτουργία και μένοντας ανυποψίαστοι γιΆ αυτό το ανεξχνίαστο από τη συνείδησή μας μυστήριο δεν μάς είναι εύκολο να παρακινηθούμε στην αξιολόγηση μιας αδιόρατης λειτουργίας.
 
Υπάρχει τρόπος να αξιολογήσουμε την χρονοβιολογική συμβατότητα του φωτισμού;
Σε αυτό αποβλέπει και η προσεχής αφιερωμένη στην Παγκόσμια Ημέρα Φωτός Ημερίδα με θέμα την χρονοβιολογική επιδραστικότητα του φωτισμού. Στο να προβάλει ακριβώς αυτούς τους τρόπους. Από τον Φεβρουάριο του 2025 βρίσκεται ήδη σε ισχύ το Διεθνές Πρότυπο Φωτισμού ISO/CIE 8995-1, το οποίο θεσπίζει τιμές φασμαφωτοδοσιμετρικών στόχων για ένα νέο μέγεθος φωτισμού, την Μελανοπική Ισοδύναμη Ένταση Φυσικού Φωτισμού m-EDI στο επίπεδο του ματιού μας για διαφορετικές φάσεις της ημέρας, εφαρμόζοντας το σχετικό διεθνές μετρολογικό πρότυπο CIE S026: 2018 που θα παρουσιαστεί εκτενώς κατά τη διάρκεια της ημερίδας. Δεδομένης της ραγδαίας εξέλιξης των φορητών μικροσσυσκευών που καταγράφουν φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού μας, όπως οι καρδιακοί παλμοί ή η δραστηριότητα του εγκεφάλου, κ.α. συγχρονισμένες με αισθητήρες μέτρησης περιβαλλοντικών μεγεθών, όπως ο φωτισμός, ο θόρυβος, η ποιότητα αέρα κ.α. στον χώρο είναι φυσικό να διαμορφωθεί βαθμιαία, έστω με τεχνολογική υποστήριξη, ένας μηχανισμός συνειδητοποίησης της χρονοβιολογικής συμβατότητας του φωτισμού. Δεν θα είναι υπερβολή να περιμένει κανείς πως εντός της επόμενης δεκαετίας το φως θα περιληφθεί στο διαιτολόγιο και συνταγολόγιο των ενδοκρινολόγων που έχουν ως αποστολή τους να παρακολουθούν το πως ο οργανισμός μας μεταβολίζει όχι μόνον τις τροφές αλλά και το φως. Και μόνον αυτή η προσδοκώμενη εξέλιξη αρκεί για να εικάσει κανείς την κλιμάκωση της διακλαδικότητας στην προσέγγιση του φωτισμού στο άμεσο μέλλον.