Στην Ελλάδα, το 80% των υδατικών πόρων προέρχεται από εσωτερικούς πόρους και το 20% είναι εξωτερική συνεισφορά από 5 διασυνοριακά ποτάμια και 3 διασυνοριακές λίμνες. Όσον αφορά τις χρήσεις του νερού η αγροτική χρήση κατέχει την μερίδα του λέοντος με ποσοστό 86%. Από αυτό, το 96% χρησιμοποιείται για άρδευση και το 80% από αυτό χάνεται σε απώλειες από τον υδρολογικό κύκλο της εκάστοτε περιοχής. Η αστική χρήση του νερού στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνες, αντιστοιχεί στο 11% της κατανάλωσης της χώρας.
Αποτελεί επίσης σημαντικό πόρο και για τις βιομηχανίες, καθώς οποιοδήποτε βιομηχανικό προϊόν απαιτεί νερό για να παρασκευαστεί, ενώ υπολογίζεται πως η κατανάλωση στην Ελλάδα από τις βιομηχανίες, αντιστοιχεί στο 2% της συνολικής χρήσης. Το νερό, το οποίο απαιτείται για την παρασκευή των αγαθών ονομάζεται εικονικό νερό ή κρυμμένο νερό και τελευταία έχει αρχίσει να απασχολεί σοβαρά τους επιστήμονες. Σε ακόμα μικρότερο ποσοστό, περίπου στο 1%, χρησιμοποιείται για τη λειτουργία υδροηλεκτρικών μονάδων στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα η υδροηλεκτρική ενέργεια ικανοποιεί περίπου το 9% των ενεργειακών μας αναγκών σε ηλεκτρισμό, ποσοστό σχετικά μικρό σε σχέση με άλλες χώρες, όπου το ποσοστό φτάνει ή και ξεπερνά το 90% της συνολικής τους ενεργειακής παραγωγής.
Αυτό που προκαλεί όμως εντύπωση είναι το ότι η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη θέση μετά τις Η.Π.Α σε σπατάλη νερού. Την ίδια ώρα που πολλοί στον πλανήτη προβλέπουν (και φοβούνται) ότι στο μέλλον θα γίνονται πόλεμοι για το νερό και για την κυριαρχία στα υδάτινα αποθέματα, την ίδια ώρα εξαντλούμε τους υδάτινους πόρους της γης με το γιγάντιο «καλαμάκι» της υπερκατανάλωσης. Μάλιστα, η κατά κεφαλήν κατανάλωση νερού στην Ελλάδα είναι από τις μεγαλύτερες στον κόσμο (λίγο πίσω από την υπερδύναμη της κατανάλωσης, τις ΗΠΑ!) και είναι σχεδόν διπλάσια από το μέσο όρο σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχεδόν 2.400 κυβικά μέτρα νερό το χρόνο αναλογούν σε κάθε κάτοικο της Ελλάδας (σ.σ.: προσοχή, σε αυτόν τον αριθμό συνυπολογίζεται η κατανάλωση από κάθε δυνατή χρήση και σπατάλη νερού), όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι 1.240 κ. μ. ετησίως. Αυτό προκύπτει από μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο του Τβέντε στην Ολλανδία, σε συνεργασία με υπηρεσίες του ΟΗΕ. Στη μελέτη υπολογίζεται και συγκρίνεται το λεγόμενο «αποτύπωμα νερού» (waterfootprint) κάθε κράτους.
Ρύπανση υδάτων
Η ρύπανση των υδάτων δημιουργείται με την απελευθέρωση σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες ουσιών οι οποίες προέρχονται κατά βάση από την ανθρώπινη δραστηριότητα, σε στερεή, αέρια ή υγρή μορφή, προκαλώντας αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού. Το νερό είναι το στοιχείο που μπορεί να μολυνθεί περισσότερο και ευκολότερα από οποιοδήποτε άλλο, καθώς στον υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι ρύποι από την ρύπανση της ατμόσφαιρας και του εδάφους μέσω των βροχών και της απορροής.
Η βιομηχανική ανάπτυξη και δραστηριότητα άρχισε σταδιακά να έχει ως προκαλεί τη θερμική ρύπανση του νερού, κατά την οποία μειώνεται το διαλυμένο οξυγόνο στο νερό, αυξάνεται η τοξικότητα των χημικών ρυπαντών, επιταχύνεται ο ρυθμός των φυσιολογικών λειτουργιών στους οργανισμούς και συχνά καταλήγουν στο θάνατο. Σοβαρότερη, όμως υπήρξε η χημική ρύπανση του νερού από βιομηχανικά απόβλητα, αστικά λύματα και γεωργικές απορροές.
Γενικά, η μόλυνση των υδάτων μπορεί να προκύψει από πολλούς παράγοντες όπως:
- Αστικά λύματα
- Υγρά απόβλητα (βιομηχανικά, γεωργικά, κτλ)
- Τα νερά απορροής
- Κτηνοτροφικά απόβλητα
- Διείσδυση θαλασσινού νερού
- Όξινη βροχή
Η αντιμετώπιση αυτού του -παγκοσμίου ενδιαφέροντος- ζητήματος δε μπορεί βέβαια να εναποτεθεί στην προσωπική ευχέρεια του καθενός, αλλά να διαχειριστεί γενικευμένα, στη βάση 3 αξόνων:
- Ατομική δράση (Ενημέρωση – επιμόρφωση - ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης στην οικογένεια και το σχολείο, Περιορισμός σπατάλης - ανακύκλωση - μείωση απορρυπαντικών – χημικών -οργανικών λαδιών)
- Δράση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Βιολογικός καθαρισμός αστικών λυμάτων – αποχέτευση - διαχείριση του νερού της βροχής, Ανακύκλωση - διαχείριση απορριμμάτων – μείωση ρύπων στα υδάτινα συστήματα, Έλεγχος των βιομηχανικών ρύπων – φίλτρα – βιολογικοί καθαρισμοί – συμμόρφωση με τη νομοθεσία, Μέτρα περιορισμού στη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στις αγροτικές περιοχές)
- Διεθνείς-συνεργατικές δράσεις (Αγροτική πολιτική -μείωση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, Βιομηχανική πολιτική - μείωση ρύπων – αποβλήτων, Οικολογική πολιτική - δημιουργία προστατευμένων υδάτινων περιοχών και Εθνικών Πάρκων - προστασία των απειλούμενων υδρόβιων και μη ειδών)
Τεχνολογίες επεξεργασίας νερού
Παρά τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, αρκετές περιοχές στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν πρόβλημα λειψυδρίας, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου σε συνδυασμό με την αύξηση της κατανάλωσης λόγω τουριστικής κίνησης, η ζήτηση για νερό κορυφώνεται. Η λύση της αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού με τη χρήση της τεχνικής της αντίστροφης όσμωσης είναι πλέον μια δοκιμασμένη και αναγνωρισμένη τεχνολογία που μπορεί να παρέχει υψηλής ποιότητας νερό ύδρευσης.
Η τεχνική βασίζεται στην διέλευση του θαλασσινού νερού σε υψηλή πίεση μέσα από μεμβράνες που διαχωρίζουν το νερό εισόδου σε δυο κλάσματα. Το διήθημα (permeate), δηλαδή το νερό που διέρχεται από την μεμβράνη (30 – 40% του νερού εισόδου) και το συμπύκνωμα (concentrate) (60 – 70%), δηλαδή το νερό που δεν διέρχεται. Στο συμπύκνωμα παραμένει το 99.8% των αλάτων του διηθήματος. Το διήθημα είναι νερό εξαιρετικά χαμηλής περιεκτικότητας σε άλατα κατάλληλο για ύδρευση, άρδευση και τις περισσότερες βιομηχανικές χρήσεις.
Οι προηγμένες μονάδες αφαλάτωσης θαλασσινού νερού αποτελούν την πλέον δόκιμη λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ποιότητας αλλά και της επάρκειας νερού σε δήμους, στη βιομηχανία και σε ξενοδοχειακές μονάδες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις αφαλάτωσης τίθενται σε λειτουργία ήδη από το 1970, ενώ στην Ευρώπη ο μεγαλύτερος χρήστης της μεθόδου είναι η Ισπανία, όπου ξεκίνησε μαζική χρήση αφαλάτωσης στα Κανάρια Νησιά. Το μεγαλύτερο εργοστάσιο αφαλάτωσης της Ευρώπης βρίσκεται σήμερα στο Καρμπονέρας της Νότιας Ισπανίας.
Στην Ελλάδα, ωστόσο, η αφαλάτωση δεν εφαρμόζεται ευρέως. Πολλοί θεωρούνότι θα ήταν μια χρήσιμη μέθοδος για τα πολύ ξηρά ελληνικά νησιά στις Κυκλάδες, τα οποία σήμερα υδροδοτούνται με υδροφόρα πλοία. Πάντως σχετικά μικρές μονάδες αφαλάτωσης έχουν ήδη εγκατασταθεί στη Σύρο, στη Νίσυρο, στην Αίγινα και αλλού.
Λόγοι εξοικονόμησης πόσιμου νερού
Καθώς η Ελλάδα δεν αποτελεί χώρα με έλλειψη γλυκού νερού, αλλά όπως αναφέρθηκε πριν, χώρα όπου γίνεται λανθασμένη διαχείριση του πολύτιμου αυτού αγαθού, πρέπει να δοθεί η δέουσα σημασία στην αειφόρο διαχείριση των υδάτων. Ένας από τους βασικούς πυλώνες θα πρέπει να είναι οι στρατηγικές εξοικονόμησης πόσιμου νερού.
Στους τρόπους για την επίτευξη αυτού του στόχου εντάσσεται και η οικιακή χρήση του νερού της βροχής. Αντί να κυλάει στον υπόνομο, το βρόχινο νερό μπορεί να αντικαταστήσει το πόσιμο σε όλες τις οικιακές εργασίες, στις οποίες δεν απαιτείται η ποιότητα του πόσιμου.
Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι για την προώθηση της χρήσης βρόχινου νερού στο σπίτι:
- Εξοικονόμηση πόσιμου νερού: Το καθαρό, πόσιμο νερό γίνεται ολοένα και πιο δυσεύρετο και ακριβό. Υπό την προϋπόθεση ότι η εξοικονόμηση νερού συνιστά καθημερινή πρακτική, ένα νοικοκυριό μπορεί να αντικαταστήσει περισσότερο από το 50% της κατανάλωσης πόσιμου νερού με νερό της βροχής.
- Μείωση της επιβάρυνσης του αποχετευτικού συστήματος και των συστημάτων βιολογικού καθαρισμού: Σε περιπτώσεις έντονων βροχοπτώσεων τα πλημμυρικά φαινόμενα εμποδίζουν και κάνουν πιο δαπανηρή την απομάκρυνση των λυμάτων.
- Πρόνοια για το μέλλον: Τα αυξανόμενα προβλήματα στην παροχή πόσιμου νερού, στην απομάκρυνση των λυμάτων, καθώς και ζητήματα της προστασίας του περιβάλλοντος απαιτούν νέα μέτρα διαχείρισης των υδάτων.
Εφαρμογή της συλλογής βρόχινου νερού στην Ελλάδα
Η συλλογή του βρόχινου νερού επανέρχεται προσαρμοσμένη στις σημερινές τεχνολογικές εξελίξεις, ώστε να συντελέσει στην κάλυψη των αυξημένων αναγκών που δημιουργούν οι καταναλωτικές ανάγκες και οι κλιματικές αλλαγές.
Στη Φολέγανδρο, οι κάτοικοι είναι εδώ και χρόνια εξοικειωμένοι με τη συλλογή του βρόχινου νερού για το πότισμα και τη φροντίδα του σπιτιού, αφού η περιοχή ανέκαθεν αντιμετώπιζε πρόβλημα λειψυδρίας. Στο νησί υπάρχουν 2.500 στέρνες και ομβριοδεξαμενές και ίσως αποτελεί μοναδικό παράδειγμα αδιάκοπης συνέχισης αυτής της παράδοσης στις Κυκλάδες (στα περισσότερα νησιά η παράδοση εξέλειψε όταν κατασκευάστηκε δίκτυο ύδρευσης). Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται πρόγραμμα συλλογής όμβριων υδάτων και στις υπόλοιπες Κυκλάδες.
Ξεκίνησε αρχικά από τη Σύρο, την Τήνο και τη Νάξο το 2009, την επόμενη χρονιά επεκτάθηκε σε Ανάφη, Σαντορίνη, Νάξο, Ηρακλειά, Κουφονήσια και πέρυσι έφτασε σε Μήλο, Σίκινο, Φολέγανδρο, Σίφνο, Σέριφο. Μέσα στο 2015, μάλιστα, υπολογίζεται να ξεκινήσουν τα έργα στην ¶νδρο, την Κέα, την Κύθνο, την Πάρο, την Αντίπαρο και την Αμοργό. Σκοπός του προγράμματος, είναι, πέραν της εξοικονόμησης νερού και εξασφάλισής του με συστήματα συλλογής, να καλλιεργηθεί στους κατοίκους μια νέα κουλτούρα όσον αφορά στο νερό και να γίνουν ακόμη πιο υπεύθυνοι καταναλωτές
Μέχρι στιγμής έχουν κατασκευαστεί 31 έργα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται τα εξής:
- Στο δημοτικό σχολείο Βάρης στη Σύρο, επισκευάστηκε δεξαμενή χωρητικότητας 500 m³ και τοποθετήθηκε σύστημα παραγωγής πόσιμου νερού και διάθεσης του νερού με τιμή 50 λεπτά/20 λίτρα. Το διαχειρίζεται και εισπράττει ο Δήμος, με σκοπό να συντηρεί και να καλύπτει τα έξοδα λειτουργίας του συστήματος (φίλτρα κ.λπ.).
- Παρόμοιο έργο έγινε στα Κουφονήσια, επισκευάστηκε μία από τις δύο κοινοτικές δεξαμενές του νησιού εσωτερικά και εξωτερικά. Το συλλεγόμενο νερό είναι διαθέσιμο προς όλους τους κατοίκους του νησιού.
- Στον Αρτεμώνα της Σίφνου αποκαταστάθηκε ένας ανεμόμυλος, από την ενέργεια του οποίου τίθεται σε λειτουργία μια αντλία νερού από πηγάδι που συλλέγει το βρόχινο νερό από τα όμορα κτίρια. Το νερό διατίθεται προς το παρόν για πότισμα, ενώ στο μέλλον υπάρχει η σκέψη να δημιουργηθεί παραδοσιακό εργαστήρι αγγειοπλαστικής, που θα χρησιμοποιεί το νερό αυτό.
Απλές συμβουλές εξοικονόμησης νερού
- Παρακολουθήστε το δίκτυο ζεστού νερού χρήσης του σπιτιού ή της επιχείρησής σας, για να εξάγετε χρήσιμα συμπεράσματα και να αποκομίσετε οικονομικά και άλλα οφέλη.
- Ο καθένας μπορεί να συμβάλει καθημερινά με μικρές επεμβάσεις και κινήσεις στην εξοικονόμηση του νερού, αλλά υπάρχουν και συστήματα τα οποία συμβάλουν ουσιαστικά στη μείωση της κατανάλωσης νερού σε καθημερινή βάση. Αυτό μπορεί να αφορά είτε καταναλωτές μικρής δυναμικής (πχ. σπίτια), είτε μεγαλύτερης, όπως οι ξενοδοχειακές μονάδες, για τις οποίες το κόστος νερού είναι ένα από τα σημαντικότερα.
- Τα καζανάκια διπλής ροής είναι μια οικονομική και αποτελεσματική μέθοδος εξοικονόμησης νερού, όπως και η αντικατάσταση των στομίων στις ντουζιέρες με νέου τύπου που καταναλώνουν λιγότερο νερό, έχοντας την ίδια αποτελεσματικότητα.
- Η σωστή ρύθμιση και συντήρηση των συστημάτων αυτόματου ποτίσματος, σε συνδυασμό με τη χρήση βρόχινου νερού από δεξαμενές προσφέρει επίσης σημαντική εξοικονόμηση νερού ανά έτος.
- Ο βασικότερος και πιο εύκολος τρόπος εξοικονόμησης του νερού είναι απλώς το… κλείσιμο της βρύσης. Η Ελλάδα κατέχει υψηλή θέση ανάμεσα στις χώρες που σπαταλούν άσκοπα το νερό, παρόλο που πρόκειται για το σημαντικότερο αγαθό. Το κλείσιμο της βρύσης για παράδειγμα την ώρα που πλένουμε τα πιάτα ή το αυτοκίνητο, μπορεί να θεωρείται κάτι απλό --και για πολλούς ασήμαντο- μπορεί όμως να μειώσει σημαντικά τη σπατάλη και να εξοικονομήσει μεγάλα ποσά νερού μακροπρόθεσμα.
¶ρθρο του κ. Δημήτρη Σπανού - Μηχανικού Ενεργειακής Τεχνολογίας Τ.Ε.
Δομικά υλικά από τον ειδικό ή από ένα γνωστό;
Διαλέξτε την ηλεκτρική συσκευή που πραγματικά χρειάζεστε
Εύκολα roof gardens και για προστασία από την βροχή!
Μηχανικός αερισμός: Για να ανασαίνει το σπίτι!
